Bilgisayar kullanımı ile ilgili sağlık sorunları...

Tüm dünyada bilgisayar kullanımı giderek yaygınlaşırken, bilgisayar
kullanımının sağlık üzerine etkileri de sağlıkçıların gündemine girmeye
başladı. Bu sorunlar arasında göz ve kas iskelet sistemi sorunları önde
gelirken, kişilik, sosyal ve ruhsal durum üzerine de etkileri
olabileceği düşünülüyor.

Bilgisayar kullanıcılarının maruz kaldığı bir diğer zararlı etken
elektromanyetik dalgalardır. Ekranlarının oluşturduğu elektromanyetik
alanlar, insan vücudu yüzeyinde havadaki toz parçacıklarını çeken bir
elektriklenme oluşturur (Elektromanyetik alanlar ekrandan uzaklaştıkça
hızla azalır, ekranın ön kısmında en az düzeyde iken,
yanlarında,üstünde ve arkasında fazladır).

Yineleyen zorlayıcı travmalar (TZT) için risk etmenleri çevresel,
fiziksel ve ruhsal olmak üzere üç grupta toplanmaktadır. Fiziksel risk
etmenleri arasında; kas gücünün aşırı kullanılması, uygun olmayan duruş
biçimi, uzun süre bilgisayar karşısında ara vermeden çalışmak yer
alırken, ruhsal risk etmenleri arasında; aşırı iş yükü duygusu, stres,
olumsuz iş ortamı ilişkileri sayılabilir. Çevresel etmenler arasında
gürültü, oda ısısı, nemi,aydınlatması ve ortamda bulunan araçların
özellikleri bulunmaktadır.

GÖZ
Bilgisayar kullanımı sırasında gözler bir çok etkene bağlı olarak az ya
da çok etkilenir. Bu etkenler arasında monitörün özelliği, kullanıcının
pozisyonu ve var olan kırma kusuru için gözlük kullanıp
kullanmaması,odanın aydınlatması, ekranda ki ışık yansımaları,
kullanılan zemin ve karakter özellikleri sayılabilir. Bilgisayar
kullanımına bağlı gözlerde yorgunluk, yanma hissi, kızarıklık, kaşıntı,
sulanma, bulanık ya da çift görme gibi yakınmalar sıktır. İş yerinde
yapılan bazı düzenlemeler ve kullanıcıların eğitimi ile bu sorunların
bir kısmı önlenebilir.

Bilgisayar kullanırken kullanıcılar göz kapaklarını farkında olmadan
daha az açıp kapatırlar (Ortalama dakikada 12 olan göz kırpma
sayısı,bilgisayar kullanımı sırasında dakikada beşe kadar düşebilmekte,
bu da kuru göz yakınmalarına yol açabilmektedir). Bilgisayar
monitörlerinden yayılan negatif yüklü partiküller, insan bedeninde ve
gözlerde negatif elektrik yükü oluşturarak havadaki pozitif yüklü toz
parçacıklarını çekip gözlerde konjonktivite bağlı yakınmalara neden
olabilmektedir.

Kırma kusuru olup da gözlük kullanmayan kişiler, görme ile ilgili
sorunların yanı sıra ekrana olan uzaklığı koruyamadıklarından olumsuz
etkilere daha çok maruz kalabilirler. Özellikle 40-50 ve üzeri
yaşlardaki kişilerin, bilgisayar kullanırken 50-70 cm mesafeye göre
düzenlenmiş gözlük kullanması gerekebilmektedir.

KAS İSKELET SİSTEMİ
Bilgisayar kullanımı çok az değişen bir duruşla, el bileği ve
kolkaslarının benzer hareketleri yapmasını gerektiren bir uğraştır.
Bunedenle omurga, omuz, sırt, dirsek, el bileği ve parmaklara ilişkin
rahatsızlıklar sık görülür. Karpal tünel sendromu, ulnar sinir
tutulumu, lateral medial epikondilitis, DeQuervian
tenosinovitis,myofasial boyun ağrısı TZT ile ilişkili başlıca
rahatsızlıklardır.

Karpal tünel sendromu, bilgisayar kullanıcıları arasında sık görülen,
medial sinir ve fleksor tendonların tutulumunu içeren ve önemlisonuçlar
doğuran ağrılı bir durumdur. Nedenleri arasında genetik yatkınlık ve
yaşam biçiminin önemli olduğu bilinmektedir.

İŞYERİ DÜZENİ VE KORUNMA
Çalışma ortamında belirli standartların sağlanması hem sağlık hem de
işverimi açısından oldukça önem taşır. Bu standartlar bilgisayar
donanımının özellikleri, bilgisayarların yerleştirilmesi,
sandalye,masa, odanın aydınlatması, temizliği gibi bir çok konuyu
içermelidir.

Monitörün çözünürlüğünün yüksek, elektromanyetik etkisinin düşük
olmasıaranan özelliklerdendir. Monitörler odada pencere ve ambalardan
kaynaklanan ışık yansımaları en az olacak biçimde
yerleştirilmelidir.Birden çok bilgisayarın bulunduğu ortamlarda
bilgisayarın yanında vearkasında 120 cm”den daha az mesafede kimse
çalışmamalıdır. Monitörkullanıcının tam karşısında, monitörün üst
kenarı kullanıcının gözleriile aynı düzeyde olmalıdır.

Bilgisayar ekranı üzerinde ki ışık yansımaları görmeyi
zorlaştırıp,kişinin bilgisayara gereğinden fazla yaklaşmasına ve iş
veriminin düşmesine neden olur. Bu nedenle yansımalar önlenmelidir. Oda
aydınlatmasının en azından gündüzleri gün ışığı ile sağlanması
yararlıolacaktır. Bazı floresan tipi lambalar ekrandaki yansımaları
artırarak,gözle ilgili yakınmalara yol açabilmektedir. Oda
aydınlatmasının normalden yarı yarıya daha az olması rahatlık
sağlayacaktır.

Ekran koruyucu:
Toprak hattı olanekran koruyucular bilgisayarın elektrik yükünün
azaltılmasında etkiliolmakta, bununla birlikte ortamın ve ekranın
tozunun ıslak bezle sıksık alınması da özellikle gözlerde toza bağlı
yakınmaları azaltabilmektedir. Yine ekranın tozunun alınması görüntünün
netleşmesine de katkıda bulunmaktadır.
Ekran parlaklığı ve kontrastının ayarlanması gözle ilgili yakınmaları
azaltıcı olabilmektedir. Genellikle beyaz zemin üzerine siyah uygun
birseçimdir.

Fare ve klavye:
Fare kullanımına bağlı travmalarda sık görülmekte olup, kullanım
sırasında uyulmasında yarar olan öneriler şunlardır: Farenin
olabildiğince vücuda yakın tutularak omuz el bileği ve dirsekteki,
gerilimin azaltılması,yüksekliğin uygun olması ve kimi durumlarda fare
yerine klavyenin kullanılmasıdır. Fare ve klavye kolların rahatlıkla
ulaşabileceği biruzaklıkta ve yükseklikte olmalıdır.

Sandalye:
Çalışma sandalyesinin tekerlekli, yükseklik ve sırtlığının
ayarlanabilir olması, yanlarda kolları dinlendirebilecek yerlerinin
olması önerilir. Çalışma sandalyesine oturulduğunda gözlerin düzeyi ile
bilgisayar ekranının üstkenarı 10-200 lik bir açı oluşturmalı, sırtlık
dik olmalıdır.

Kağıt askısı (document holder):
Bilgisayar ekranının yanı sıra kağıt okumak baş ve gözlerin sık sık
hareket etmesine, gözlerin sık sıkfarklı mesafeler için akomodasyon
yapmasına neden olur ki bu da çeşitli yakınmalara yol açar. Bu nedenle
okunacak belgeler bilgisayar ekranına oldukça yakın ve göze ekranla
eşit uzaklıkta olur ise akomodasyona bağlı yakınmalar azalacaktır. Bu
amaçla kağıt askısı kullanılabilir.

Bilek Dinlendirici:
Bilekdinlen diricilerin karpal tünel sendromunu önlemede yararları
olabilir.Bilek dinlendiricinin bilgisayar kullanırken değil, dinlenme
sırasında kullanılması önerilmektedir.

Duruş biçimi:
İyi
bir duruşbiçimi en az enerji ile en yüksek verimin elde edildiği, rahat
birbiçimdir. İyi bir duruşun başlıca özellikleri; başın dik, sırtın
destekli, kolların rahat, gözlerin bilgisayar ekranının üst düzeyi
ileyakın düzeyde ve ekranın tam karşıda olmasıdır. Kullanıcının
bilgisayara olan uzaklığı hem sağlık hem de verim açısından
önemlidir.Kullanıcının bilgisayara olan uzaklığının 50-70 cm olması
önerilmektedir. Bilgisayarların elektromanyetik alanlarının etki
alanıyanlarda ve arkada daha fazladır. Bu nedenle bilgisayarların
yanları vearkasında oturanlar daha uzak konumda olmalıdır. Bilgisayarın
önündeki güvenli aralık yaklaşık 70 cm (yaklaşık erişkin kol boyu),
diğer yönlerinde ise 120 cm”dir. Bilgisayar ekranlarından yayılan
ultraviyoleve elektromanyetik ışınlar çok fazla olmamakla birlikte,
ekrana yaklaştıkça etkileri artmaktadır.

Ara verme alışkanlığı:
Bir saatlik çalışma süresinde 5-15 dakikalık ara verilmesi, hem kas
iskelet sistemi hem de göz ile ilgili yakınmaları azaltacaktır. Bu
davranışın yakınmalar başlamadan önce de sergilenmesinin korunmada
oldukça etkili olduğu genel olarak kabul edilmektedir.

Ara verme ile ilgili bir yazar yazısında kısa, orta ve uzun
süreliaralardan söz etmektedir. Kısa aranın yaklaşık her 10 dakikada
bir 10saniye kadar sürmesini, bilgisayardan biraz uzaklaşıp derin nefes
alınmasını, göz kapaklarının açılıp kapatılmasını ve bilgisayar
dışındafarklı uzaklıktaki bir nesneye bakılmasını önermektedir. Orta
büyüklükteki aranın ise yaklaşık her 1 saatte 5 dakika kadar
sürmesini,ve bu arada ayağa kalkarak gerilmeyi; birkaç saatte bir ise
daha büyük aralar verilmesini çay ya da kahve molasını önermektedir.

Ara vermeyi unutanlar, ara verme zamanı ve süresi konusunda kullanıcıya
yardımcı olan PauseMe, MacBreakZ! gibi ücretsiz yazılımlar da elde
edebilirler.

İyi bir iş planı yaparak kullanıcılar bilgisayar işlerini güne
yayarak,aralarda diğer işleri yapabilirler. Ekip çalışması ve görev
değişimi,görev çeşitliliği işle ilgi yapılabilecek düzenlemeler
arasında olabilir.

Egzersiz el ve bilek egzersizleri karpal tünel sendromunu ile ilgili
yakınmaları azaltabilmektedir. El bileğini güçlü ve esnek kılabilecek
egzersizler korunma amacı ile sorun başlamadan önce yapılmalıdır.
Aksidurumda var olan sorunu artırabilir. Akut durumlarda non
steroidanti inflamatuvar ilaçlar, steroid tedavisi, dinlenme
önerilebilir. İlaçve fizik tedaviye yanıt vermeyen durumlarda cerrahi
tedavi ile başarılı sonuçlar alınabilir.

Sonuç
Her geçen gün yaşamımızda daha çok yer bulan bilgisayarlar, olumlu
birçok katkının yanı sıra, bir kısım sağlık sorunlarına da neden
olmaktadır. Bu sorunlar oldukça yaygın olarak görülmekte, önemli
işgücüve ekonomik kayıplara neden olabilmektedir. Buna karşın alınacak
bazı önlemlerle önemli ölçüde bu sorunlar azaltılabilecektir.